Zaferle sonuçlanan Ulusal Gayret’ten sonra 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet resmen ilan edildi. 101 yaşına basan Cumhuriyet, Türkiye genelinde etkinliklerle kutlanırken cumhuriyetin kabul edilişinin tarihi ayrıntıları da merak ediliyor.
İşte 29 Ekim 1923’te kabul edilen Cumhuriyet’e dair ayrıntılar..
29 EKİM’DE CUMHURİYET NASIL İLAN EDİLDİ?
Mustafa Kemal Paşa, Ulusal Uğraş’ın zaferle sonuçlanmasından sonra hükümet formunun cumhuriyet olacağını daha Erzurum Kongresi sırasında söylemişti.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, 23 Nisan 1920’den beri Türkiye’yi ulusal egemenlik temeline dayanarak yönetim ediyordu. Meclis şimdi ismi konulmamış olan cumhuriyeti uyguluyordu. 20 Ocak 1921 tarihli anayasadaki “Hâkimiyet kayıtsız koşulsuz milletindir” ibaresi yeni Türk devletinin rejimin ilân edilmemiş bir cumhuriyet olduğunu gösteriyordu.
SALTANAT KALDIRILDI
Cumhuriyetin ilan edilmesinin önündeki en büyük mahzur saltanattı ve 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla bu mani bertaraf edildi.
Tarihi bir vazife yapan birinci devir TBMM üyeleri, Ulusal Gayret’in zaferle sonuçlanmasının akabinde seçim kararı alarak dağıldı. TBMM’de ikinci devir çalışmaları seçim sürecinin bitmesiyle başladı. Yeni kurulan meclis, Lozan Barış Antlaşması’nı onaylayarak ulusal bağımsızlığı tam olarak gerçekleştirmiş oldu.
“TÜRKİYE DEVLETİ’NİN HÜKÜMET FORMU CUMHURİYETTİR” KABUL EDİLDİ
Yeni Türk devletinin ismi 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldığı sırada şimdi konulmamıştı. Hükümet, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ismiyle yürütmeyi icra ediyordu. Bu sistem içinde devlet başkanlığı boş görünüyordu. Artık, yürürlükte olan siyasî rejime uygun devlet halini bulmak zarurî hâle gelmişti.
Millî Gayret Devri’ndeki, harikulâde koşulların bir eseri olan meclis hükümeti sistemi de artık işlemez olmuştu. Bu sistemde, Bakanlar Konseyinin her üyesi için farklı başka oylama yapılırdı. Bu durum ise hükümet kurulmasını zorlaştırıyordu. 25 Ekim 1923’te hükümetin istifasıyla bir buhran ortaya çıktı.
Cumhuriyeti ilan etmek için gerçek anı bekleyen Mustafa Kemal Paşa, 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamayınca Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilân edeceğiz.” diyerek fikrini açıkladı. O gece İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası’nın birtakım unsurlarını değiştirecek kanun tasarısı hazırlandı.
“Türkiye Devleti’nin hükümet formu cumhuriyettir” kararının yer aldığı tasarı üzerinde TBMM’de yapılan konuşmalardan sonra cumhuriyetin ilânı kabul edildi.
MUSTAFA KEMAL OYBİRLİĞİ İLE BİRİNCİ CUMHURBAŞKANI OLDU
29 Ekim 1923’te “Yaşasın cumhuriyet!” sesleri ortasında alkışlarla cumhuriyet ilân edildi.
Cumhuriyetin ilanından sonra devlet liderini belirlemek üzere cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan kapalı oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi.
Cumhurbaşkanı sıfatıyla Meclis kürsüsüne gelen Mustafa Kemal, konuşmasını “Türkiye Cumhuriyeti mesut, başarılı ve muzaffer olacaktır.” kelamı ile bitirdi. Böylelikle devletin ismi ve rejimiyle ilgili tartışmalara son verildi.
CUMHURİYET 101 YILI DEVİRDİ
Hükümetin kurulma biçimi yine düzenlenirken devlet başkanlığı konusu tahlile kavuşturuldu. Buna nazaran; cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan da bakanlarını seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu uygulamayla, meclis hükümeti sistemi yerine parlamenter rejime geçilmiş oldu.
İlk hükümeti kurmakla İsmet Paşa görevlendirildi. Böylelikle Türk Milleti’nin tarihinde yeni bir dönem açıldı. Türk milletinin yapısına en uygun yönetim hali olan cumhuriyet, ilanından bugüne geçen müddette 101 yılı devirdi.