Nobel İktisat Mükafatı sahibi Daron Acemoğlu’nun, Türkiye’nin yakın tarihine dair tenkitleri Fatih Altaylı’nın programında gündeme gelerek tartışmalar yarattı. Bilhassa Atatürk ve Cumhuriyet’in birinci periyotlarına yönelik değerlendirmeleri birçok kısımdan reaksiyon çekerken, Işık cemaatiyle ilişkilendirilen Yeni Asya gazetesinden dikkat çeken bir takviye açıklaması yapıldı. Gazetenin köşe müellifi Faruk Çakır, “Acemoğlu haksız mı?” başlıklı yazısında, Acemoğlu’nun niyetlerini savunarak özgür bir tartışma tabanının gerekliliğine vurgu yaptı.
Faruk Çakır’ın ‘Acemoğlu haksız mı?’ başlıklı yazısında şunları kaleme aldı:
“Türkiye’nin yakın tarihi çeşitli sebeplerle hem tam bilinemiyor, hem de gereği üzere tartışılamıyor. Maalesef kimi mevzular “tabu’”hâline getirilmiş ve “resmî tarih” dışında görüş beyan edenler bir anda tenkit yağmuruna tutuluyor.
Esasında yapılana “eleştiri” değil, “medya linci” demek tahminen daha isabetli olur. Yakın vakitte tekrar bu türlü bir “medya linci” yaşandı. Bu kez bu lince maruz kalan, yakınlarda “2024 İktisat Nobel Ödülü” alan Daron Acemoğlu oldu.
Önce tartışmaya mevzu olan soru ve karşılığı (kelimesi sözüne olmasa da) özetleyelim: “(Prof. Dr. Acemoğlu’na sorulan soru) Türkiye’de seninle birebir şeyi düşünen geniş kesitler senin bir şeyini çok eleştiriyorlar. Eleştiriyor demeyim, kabullenmiyor. O da senin cumhuriyetin kuruluş periyotlarıyla ilgili yapmış olduğun tenkitler. O devri sen, baskıcı, otoriter bir devir olarak değerlendiriyorsun. Ancak şöyle gerekmiyor mu? Atatürk, evet bir nevi diktatörlükle başlıyor, lakin kendisinin demokrasi denemeleri de var. Lakin onun hayatta olduğu devirlerde Türkiye’de büyük yüzde 7’lerde. Ki bütün dünyada 1929 krizinin hükümran olduğu, dünya iktisadının küçüldüğü devir. (Ayrıca) Avrupa’da ya diktatörlerin olduğu ya da kaotik rejimlerin olduğu yerler. Niye o periyodu bu kadar eleştiriyorsun?”
Amerika’daki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) Öğretim Üyesi olan Prof. Dr. Daron Acemoğlu’nun karşılığı (özetle) şöyle: “Çünkü bence o periyotta de fırsatlar kaçırıldı da o yüzden. Atatürk’ün kimi yaptıkları mecburdu. (…) Ancak birebir vakitte Atatürk o sırada politik sistemi açabilmek üzere elinde opsiyon olmasına karşın tam karşıtını yapıyor. Elinde gücü merkezileştirmeye çalışıyor. Mümkün müydü nitekim daha demokratik bir şey olması. Tahminen de mümkündü. Niçin? Zira Osmanlı’dan başlayarak yani 1. Dünya Savaşından evvelki parlamentolara bakarsanız daha çoğulcu bir sistem var. Birinci İstiklâl Savaşı sırasında bile var. Düzgünce (gücü) eline geçirmeden evvel. Ve tabi Atatürk’ün bunu yapmasının nedeni tahminen öbür türlü savaşın efektif olmayacağını mı düşündü, lakin birebir vakitte nereden geldiği de kıymetli; İttihat ve Terakki Partisi’nden (geliyor.) (İçlerinde onu sevmeyenler de var ama) İttihat ve Terakki Partisi bir kurum olarak, niyet olarak doğal ki demokrasiye çok yakın değil, çok yukardan. Ve onun dışında bir sistem olsa bilhassa daha muhafazakâr kesiti biraz daha sistemin içine almanın öteki bir yolu var mı? Kıymetli olan bu mevzu. Zira sonuçta halka bir şeyi empoze edersen bu sonunda geri geliyor. Yani bunun öteki bir yolu yok. Hiçbir yerde ‘biz bunu empoze ettik de geri gelmedi’ yok. Çok özel vakitlerde olursa örneğin Fransa’da Napolyonik savaşlar vaktinde savaştan ötürü tahminen geçiyor. Lakin onun dışında çabucak hemen hiç örneği yok. O yüzden daha baskıcı değil de daha çoğulcu bir halde yapmanın mümkün olduğunu düşünüyorum o zamanki ıslahatların. Ve bunun da çok büyük bir değeri var zira Türkiye’nin demokrasisinin sorunu ben başından beri sivil toplumun çok zayıf ve gücün de devleti kim denetim ediyorsa onun elinde merkezileşmesi (olarak yorumluyorum.) E, bu Atatürk’e de geri gidiyor, Osmanlı’ya da geri gidiyor.” (Fatih Altaylı’nın Tete Tek Bilim programı, youtube.com/watch?v=6tpUTPyaCj8, 11 Kasım 2024)
Bu programın yayınlanması sonrasında çok sayıda “meşhur isim” Daron Acemoğlu’nu lince tâbi tuttu. Acemoğlu’nu “kınayan”ların bildirilerine bakıldığında temelinde slogandan öteye gitmediğini görmek mümkün. Yok efendim “100 sene öncenin işi bugünkü kaidelerle mı kıymetlendirilir, vs.” demişler. Âlâ de işinize geldiğinde 500 sene evvelki sorunları bugünkü “akıl ve şartlar”la pahalandırmıyor musunuz?
Meselenin vuzuha kavuşması için “tabular”ın sona ermesi ve hür bir tartışma yerine gereksinim vardır. “O iktisattan anlar, iktisat dışında konuşmasın” demekle bir yere varılabilir mi? Hem “dünya görmüş” Acemoğlu, tenkitlerinde haksız mı?”