Azerbaycan topraklarını işgal eden Ermeni ordusunun 2020’de İkinci Karabağ Savaşı’nda yaşadığı kesin mağlubiyetten sonra, Paşinyan’ın çeşitli alanlarda başlattığı değişim arayışlarından biri de Ermenistan ile diasporasının tarih öğretisi ve ülke algısı oldu.
Paşinyan, Ermenistan ve diasporada tabu niteliğinde olan 1915 olaylarına yaklaşım, ülkenin hudutları ve ulusal amaçları konusunda, “günün koşullarına uygun” ve “ülkenin kalkınmasını teşvik edecek” halde konum alınmasını savunuyor.
1915 olaylarının “soykırım” olarak nitelendirilmesine karşı çıkmayan Paşinyan, buna rağmen sorunun algılanma ve kullanılma biçimiyle ilgili, kitlelerde tartışmalara neden olan yaklaşımlar gündeme getirdi.
Paşinyan, 24 Nisan 2023’teki bildirisinde, Ermenistan’ın komşu ülkelerle âlâ ilgiler kurma ve geliştirme iradesi bağlamında 1915 olayları konusundaki tavırlarının “yönetilmesinin”, güvenlik ve refahın sağlanmasında tek yol olduğunu vurguladı.
24 Nisan 2024’teki iletisinde ise Paşinyan, “kaybedilmiş ana vatan” arayışının terk edildiğini kaydederek, “vadedilmiş toprakların” aslında benimsediği siyasetlerle vatandaşların refahını sağlayabilecek mevcut Ermenistan olduğuna işaret etti.
Paşinyan’ın iletisinde, “Büyük felaket, ana vatandan mahrumiyet, daima kayıp vatanımızı aramak biçiminde çekeceğimiz bir ceza değildir. Vatan arayışını bırakmalıyız zira o vatanı, süt ve balın aktığı o ‘vadedilmiş topraklarımızı’ bulduk.” sözü yer aldı.
Kendisinin de bir değişimden geçtiğini söz eden Paşinyan, 24 Mayıs 2024’teki konuşmasında, Azerbaycan’la ülkesi ortasındaki sonların belirlenerek çizilmesine yönelik çalışmaların bölgeye refah ile barış getirmeyi amaçladığını, sonuçta hâkim ve demokratik “gerçek bir Ermenistan” oluşturma sürecinin devam ettiğini lisana getirdi.
Paşinyan, “Gerçek Ermenistan psikolojisine sancılı bir yoldan geçtim.” tabirini de kullanarak, “kaybedilmiş, tarihi Ermenistan” arayışının halkın ilerlemesi ve refahının önünde mahzur olduğunu, sonları çizilmiş, hükümran, demokratik, 29 bin 743 kilometrekarelik “gerçek Ermenistan’ın” devlet ideolojisi ve vizyonu haline gelmesi gerektiğini belirtti.
Bu arada Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan da 31 Ekim 2024’te, Ulusal Meclis’te 1915 olaylarının “soykırım” olarak tanıtılması işinin yahut bu mevzudaki tarih araştırmalarının, Ermenistan dış siyaseti yahut bakanlığının birinci öncelikli gündeminde bulunmadığını açıkladı.
Öte yandan Paşinyan’ın, şahsî Facebook sayfasında 15 Nisan 2024’te yayımladığı, iktidardaki partisi Sivil Sözleşme’nin siyaset okulu için hazırlanan “Ermenistan Cumhuriyeti’nin Toplumsal Psikolojisi” bahisli hitabında, “soykırım” terimini kullanmaktan kaçınarak “büyük felaket” ve “kırım” sözcüklerini kullanması, muhalif etraflarda reaksiyon dalgasını tetikledi.
TARİH KİTAPLARI MÜFREDATINDA DEĞİŞİKLİKLER
Paşinyan’ın 12 Temmuz’da başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu, Ermenistan okullarındaki tarih derslerinde “Ermeni Tarihi” yerine çağdaş Ermenistan devletinin öne çıkarıldığı “Ermenistan Tarihi”ni öğretme kararı aldı.
Paşinyan, “Ermeni Tarihi” içeriğinin, evvelki devletlerin özelliklerinden çok bunların kuruluş ve yıkılışının silsilesine ağırlaştığını belirtti.
Toplantıda, “Ermenistan Tarihi” içeriklerinin türel devletin tarihinin sunulması ve öğretilmesi sürecini içereceği, devletleşme fikrini tam olarak aktaracağı ve tarihi olayların çağdaş Ermenistan Cumhuriyeti açısından tahlili ve sunumunun amaçlandığı kaydedildi.
HİÇBİR ÜLKEDEN TOPRAK TALEBİMİZ YOK
Başbakan Paşinyan, 18 Eylül 2024’te yaptığı açıklamada, Ermenistan’ın bölge ülkelerine yönelik siyasetlerine değinerek, “Ermenistan Cumhuriyeti bölgedeki tüm ülkelerin toprak bütünlüğünü tanımaktadır ve rastgele bir ülkeden toprak talebi yoktur.” dedi.
“Tarihi Ermenistan” anlayışının daha büyük bir ülke, devlet yahut ana vatan olmak hedefiyle ileri karakol vazifesi içerdiğini anlatan Paşinyan, hükümetinin ise vatandaşların refahını sağlayacak “gerçek Ermenistan” anlayışını tercih ettiğini söyledi.
MİLLİ MARŞTA DEĞİŞİKLİKLER
Ermenistan hükümeti, karar aldığı lakin şimdi parlamentoda onaylanmayan bir tasarıyla ulusal marşta değişiklik yapmayı planlıyor.
28 Kasım 2024’te Bakanlar Kurulu toplantısında kabul edilen kararla, ulusal marş metninde değişiklik yapılması öngörülüyor.
Yasa değişikliğiyle marşın “Ulusun bağımsızlığı için vefat kutsaldır” manasına gelen son kıtasının yerinin değiştirilmesi amaçlanıyor.
Paşinyan, 31 Ocak’taki konuşmasında, marşın sonunda, “ölümün” alkışlandığını, onun yerine “yaşamanın” alkışlanması gerektiğini belirtti.
Marşın metninde değişiklik olmamasına karşın, muhalif çevreler bu teşebbüsü de sorguluyor.
AĞRI DAĞI SEMBOLÜNDE DEĞİŞİKLİK
Ermenistan Başbakanı, Türkiye Cumhuriyeti hudutları içinde bulunan Ağrı Dağı’nın, Ermenilere ilişkin bir sembolmüş üzere kullanılmasına karşı çıkıyor.
Paşinyan, Mayıs 2023’te, Ağrı Dağı’nın Türkiye topraklarında yer aldığı ve Ermenistan’a ilişkin olmadığı bağlamında “Ararat ve Aragats derken Ermenistan toprakları ve Ermenistan dışındaki topraklardan bahsediyorum. Aragats, Ermenistan Cumhuriyeti sonları içerisindedir, Ararat (Ağrı Dağı) ise Ermenistan Cumhuriyeti sonları içinde değildir. Bu çok açık.” sözlerini kullandı.
Ulusal Meclis’te Haziran 2023’te yaptığı konuşmada da bu mevzuya dikkati çeken Paşinyan, sembolde yer alan “Nuh Tufanı” ve “Nuh’un Gemisi”nin Ağrı Dağı’na yanaşmasının sembolize edilmesini, artık Ermenistan’da bulunmayan dağ aslanı figürünü eleştirdi.
Paşinyan, 25 Ocak’ta devlet televizyonuna verdiği röportajda da “tarihi Ermenistan” ve “Ararat” argümanlarının devam etmesi halinde, kimsenin Ermenistan’a silah satmak istemeyeceğini belirterek, daha evvel bu nedenle Ermenistan’a (Rusya tarafından) “paslı silah verildiği” görüşünü lisana getirdi.
DİASPORAYA MESAJLAR
Ermenistan Başbakanı, Dünya Ekonomik Forumu’na katılmak üzere bulunduğu İsviçre’de, 25 Ocak’ta, Ermeni toplum temsilcileriyle bir ortaya geldi.
Paşinyan, sonradan hem görüntüsünün hem de basındaki konuşma metninin büyük kısmı Ermeni resmi basınından kaldırılan konuşmasında 1915 olaylarına değindi.
Ermeni Başbakan, kelamda soykırım savlarını kimliklerinin ayrılmaz modülü olarak nitelemesine rağmen, 1915 olaylarını algılama ve bu hususta konuşma halini gözden geçirmeleri gerektiğinin altını çizdi.
Diaspora temsilcilerine, 1915 olayları için “Kimin aracılığıyla algıladık?” sorusunu yönelten Paşinyan, 1939’da bu türlü bir gündem olmamasına rağmen neden 1950’de bu türlü bir gündemin ortaya çıktığını sorguladı.
Paşinyan, bunun cevabının dış dinamiklerle bağlantılı olduğunu ima etti.
Ermenilerin tarihi olayların tesirinde kalma biçimini sorgulayan Paşinyan, şunları kaydetti:
“Bu nasıl oldu? Anlayalım mı, anlamayalım mı? Bu mevzulara girmeli miyiz, girmemeli miyiz? Kimliğimizi yönetebiliyor muyuz yoksa kimliğimizi yönetemiyor muyuz? Bunlar ele alınması gereken, dahası problemlerimizi çözmek için anlamamız gereken temel sorulardır. Aksi takdirde hiçbir şey yap(a)mayacağız.”
1915 olaylarının Ermeni kimliğinin bir kesimi olması gerektiğini savunan Paşinyan, bunun bir “araç olması” ve tarihin kendilerini değil kendilerinin tarihi yönetmesi gerektiğini söyledi.
Paşinyan, bu bahislerin araştırılmasını isteyerek, “Bazı periyotlarda neden tarihimizin sessiz kaldığını, neden kimi periyotlarda daha duyulur hale geldiğini anlayabileceğimizi düşünüyorum.” dedi.
MUHALEFET TEPKİLİ
Başbakan Paşinyan’ın Zürih açıklamalarını, muhalif Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnaksutyun) ve Ermenistan Cumhuriyetçi Partisi mensupları, “gerçeğin kuşkuya düşürüldüğü” tezinde bulunarak eleştirdi.
Ermenistan’da reaksiyonların artması üzerine Paşinyan, kelamlarına açıklık getirme gereksinimi duydu.
Paşinyan, 31 Ocak’ta basın mensuplarıyla yaptığı toplantıda bir muhabirin soru sorarken kendisini kelamda soykırımın inkarıyla suçlaması üzerine, 1915 olaylarına ait tezler için bunların inkar edilemeyecek gerçekler olduğunu savunup, “inkarın Ermenistan ceza kanunlarına nazaran cürüm olduğu” cevabını verdi.
Nikol Paşinyan, 1915 olaylarının Ermeniler tarafından algılanmasında birtakım dış tesirlere işaret ederek, “Yüzyılın başında, yüzyılın ortasında, yüzyılın sonunda ve hatta bugün bile gerçekleri hakikat algılayamıyor olabilir miyiz? Sanki dışarıdan gelen yüreklendirmelere ve teşviklere fazla mı güveniyoruz? Sanki biz bu dürtülere karşı tavrımızı güzel hesaplamıyor muyuz?” diye konuştu.
SAYIM MESELESİ
Paşinyan idaresinin 1915 olaylarına ait bir teşebbüsü de olaylarda hayatını kaybedenlerin sayısının belirlenmesi konusunda oldu.
Ulusal Meclis Savunma ve Güvenlik Konuları Daimi Komitesi Başkanı Andranik Koçaryan, 15 Nisan 2024’te, 1915 olaylarında ölen Ermenilerin sayıları ve isimlerinin belirlenmesi için çalışma yapılması davetinde bulundu.
Çağrı Ermenistan muhalefetinde yeniden reaksiyon toplarken, Ermenistan ulusal tarih yazımında kabul edilegelmiş sayıların çok daha azının tespit edilebileceği gerekçesiyle Paşinyan idaresi tekrar “inkarcılıkla” suçlandı.
Hükümet, reaksiyonlar üzerine bu teşebbüsünü askıya aldı.