Gıda ve ziraî eser fiyatlarındaki dudak uçuklatıcı artışlara karşı tedbir almak için 2014 yılında kurulan “Gıda Komitesi” geçtiğimiz Cuma günü pek dikkat çekmeyen bir Cumhurbaşkanı kararıyla Merkez Bankası’ndan alınıp Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlandı.
“Gıda Komitesi”nin ya da açık ismiyle Besin ve Ziraî Eser Piyasaları İzleme ve Kıymetlendirme Komitesi’nin sekreterya misyonunu 2016’dan bu yana Merkez Bankası sürdürüyordu. Komite, besin enflasyonuyla çaba için atılması gereken adımları, çıkarılması gereken kanunları bundan yıllar evvel belirlemişti. Bunların hiçbiri yapılmadı.
Yani besin fiyatlarındaki artışın fecî bir noktaya ulaşmasının sorumluluğu Besin Komitesi’ne değil gerekli iradeyi ve cüreti gösteremeyen Hükümet’e aitti. O nedenle artık Besin Komitesi’nin idaresinin Merkez Bankası’ndan alınıp Hazine ve Maliye Bakanlığı’na verilmesi hiçbir şeyi değiştirmeyecek.
Ama bu tekrar de çok garip, beşere iktisat idaresinde kayıkçı hengamesi yaşandığını düşündüren bir karar. Öteki taraftan, başarısızlığın da ilanı.
2014’te kurulan Besin Komitesi, besin enflasyonuyla gayret için atılması gereken adımları belirlemişti. O periyotta bu çalışmalara şahit olan bir kaynağımdan öğrendiğime Komite’nin tespitleri şöyleydi:
- Tarım Bakanlığı’nın temel eserlerde yıllık üretime dair sağlıklı bir bilgi ve takip altyapısı yok. Daima üretim şokları ve süprizleri yaşanıyor.
- Sebze meyvede taşımadaki kayıplar birtakım mevsimlerde yüzde 25’i aşıyor.
- Ette maliyetin yüzde 60’ı ithal yem kaynaklı. Döviz artınca yeme artırım geliyor; yeme artırım gelince et fiyatı artıyor. Et ve süt fiyatları ortasında istikrar sık sık bozuluyor ve hayvan varlığında istikrar sağlanamıyor.
- Hallerde tam bir mafya sistemi ve önemli verimsizlik var. Haller Avrupa’ya nazaran güya birkaç yüzyıl geriden geliyor…
Komite, besin enflasyonunun önüne geçmek için atılması gereken 5 adım belirledi. O tedbirler şöyleydi:
- Yaş meyve ve sebzede lojistik süreçlerini güzelleştirerek fire oranlarını azaltmak ve kesin tüketime sunulan eser arzını arttırmak.
- Lisanslı depoculuk sistemini geliştirerek uzun mühlet saklanabilen ve standardize edilebilen tarım eserlerinin depolanmasına ve derin bir piyasada ticaretine imkân vermek.
- Tedarik zincirinde pazarlamaya ait işlevlerin birçoğunun ortacılar tarafından yerine getirilmesine bağlı olarak üretici birliklerin tedarik zincirindeki hissesinin sınırlanmasının önüne geçmek için bir hareket planı hazırlamak.
- Gıda eserleri piyasalarına ilişkin tedarik zincirinde karşılaşılan aksak rekabetin en son tüketici fiyatlarını üst çekmemesi için yapılan kontrolleri artırmak.
- Tarım kesimine yönelik finansal eserleri çeşitlendirmek ve finansman şartlarını güzelleştirmek için alınacak önlemleri kıymetlendirmek.
Gıda Komitesi, besin enflasyonunun ardındaki yapısal meseleleri bu türlü tespit etmişti.
Kollar sıvandı, en kritik ve temel eserlerde fiyat ve üretim gelişmeleri nizamlı takip edilmeye başlandı. Kooperatif modeli çalışıldı. Hal Yasası çalışıldı. Ambalaj, paketleme ve lojistik (Soğuk depo taşıma kaideleri vs.) bahisleri çalışıldı. Aracılara dair çalışmalar yürütüldü. Büyük zincir marketlerle direkt kontratlı tarım vs. üzere modeller çalışıldı…
Ancak bu çalışmaların hiçbiri sonuca ulaşamadı. Ne hal yasası çıktı, ne tarımdaki firenin üzerine gidildi. Merkez Bankası uzmanları problemleri tespit etmiş, tahlil tekliflerini ortaya koymuş lakin siyasi iktidar inisiyatif almak istememişti. Zira iktidar enflasyonun bu tedbirlerle değil, faiz indirimleriyle düşürüleceğine inanıyordu.
Dönemin Başbakanı, daha sonranın Cumhurbaşkanı Erdoğan bir kere olsun Besin Komitesi’nin toplantısına katılmadı; bunun yerine “Enflasyon konusunda bana domates salatalık anlatmayın” dedi. Şubat 2017’de TOBB’da yaptığı bir konuşmada şunları söylemişti:
“Enflasyon için kimileri farklı sebepler üretiyorlar. Yok domates, patates, hıyar fiyatları artmış. Hepsi kıssa… Hepsinin dayandığı yer faizdir, faiz. Enflasyon sonuçtur, faiz sebeptir. Enflasyonu doğuran bir numaralı sebep faizdir. Faizle enflasyon hakikat orantılıdır, aksi orantılı değildir. Kimse bunu bize yutturmasın…”
Şimdi Besin Komitesi’nde çalışmalar sil baştan yine başlayacak. Hükümet asıl problemin faiz olmadığını nihayet anladı mı? Öyleyse çok geç.
Ama Besin Komitesi’nin sekreteryasının Merkez Bankası’ndan alınıp Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlanmasının nedeni bu değil de kolay bir kayıkçı hengamesi üzere geliyor bana