Getty ImagesTürkiye’de bu yıl birinci sefer ilaç fiyatlarına yüzde 37 ve yüzde 25 olmak üzere, yılda iki kere artırım yapıldı.
Zamların ilaç firmalarını rahatlatması ve bilhassa Ekim 2021’den beri tesirini hissettiren ilaç krizini hafifletmesi bekleniyordu.
Fakat BBC Türkçe’ye konuşan eczacılara nazaran, artırımlar beklenen etkiyi yaratmadı zira hala devletin ilaç firmalarına belirlediği satış kuru, gerçek döviz kurunun altında kalıyor.
Eczacılar bilhassa tansiyon ve kalp ilaçlarında, göz ameliyatı öncesi teşhiste kullanılan ilaçlarda, diyabet ilaçlarında, hormon ilaçlarında ve kimi kanser ilaçlarında dert olduğunu söylüyor.
Yüzde 25’lik artırımın akabinde piyasada bulunan ilaç sayısında belli bir artış yaşanmasına karşın, hala ilaç yokluğuna dair sıkıntıların devam ettiği belirtiliyor.
Zonguldak’ta Eczacı Elif Topal, kentte üç ilaç deposu olduğunu söyleyerek, “Her 10 ilaçtan 2-3’ü piyasada yok. Hala depolardan taneyle ilaç alıyoruz” diyor:
“Eksik ilaçlar için daima depolarla görüşüyoruz. Hastalar hala ilaç bulmak için eczane eczane dolaşıyorlar. Bilhassa ithal ilaçlarda sorun yaşıyoruz. Depolar da ilaçları eczanelere nasıl paylaştıracaklarını şaşırıyor.
“Bu durum hastalarla ortamızda gerginliklere sebep oluyor, beşerler pimi çekilmiş bomba üzere. Çok kızgın, çok mutsuzlar. Esasen hastanelerde en erken 1,5-2 ay sonrasına randevu bulabiliyorlar. En son eczaneye geldiklerinde, çabucak ilacı alıp gitmek istiyorlar.”
İstanbul Eczacılar Odası Lideri Pınar Özcan da “Şu an hala pek çok ilaçta tedarik sorunumuz devam ediyor. Piyasada olmayan çok fazla ilacımız var” diyor:
“Firma düşük kur düzeyinden devlete sattığı ilacın maliyetini karşılayamazsa, ilacı piyasaya vermeyi azaltıyor ya da kesiyor. Biz de vatandaşa hizmet vermekte zorlanıyoruz.”
İLAÇ YOKLUĞUNUN SEBEBİ NE?
Sağlık Bakanlığı her yıl ilaçları fiyatlandırırken sabit bir euro kuru belirliyor ve ilaçların fiyatı, bu sabit kur üzerinden hesaplanıyor.
Geçen yıl ilaç fiyatlarındaki sabit Euro kuru 4,57 TL olarak belirlendiğinde gerçek Euro kuru 14,85 TL idi.
Bu yıl artırımlarla birlikte ilaçta Euro kuru 7,86’ya yükseltildi lakin gerçek kur 18,34 düzeyinde olduğu için, ortadaki fark hala kapanmadı.
BBC Türkçe’ye konuşan eczacılar, ilaç fiyatlandırmasında belirlenen sabit kur ve gerçek kur ortasındaki makas açıldıkça, piyasada bulunmayan ilaç sayısının da giderek arttığını söylüyor.
Pharmetic Teşebbüsçü Eczacılar Derneği (PGED) Lideri Kazım Aykanat, “İlaç kurunun gerçek kurdan bu kadar ayrışık olması ilaç tedarikini zorluyor, zorlamaya devam edecek” görüşünü savunuyor:
“Bu fiyatlama modeli devam ederse ithalat ve ilaç tedariki her vakit sorun olacak. Türkiye artık yeni moleküllerin daha az geldiği, eski moleküllerin de ruhsatlarını kaybetmeme ismine eser gönderdiği bir yer.”
“Yurt dışında 100 Euro olan bir eser burada 15-20 Euro düzeyindeyse, siz tüm dünyaya ilaç veren bir firma olarak, ilacı en son Türkiye’ye gönderirsiniz.”
Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği (AIFD), Nisan ayında Türkiye’nin Avrupa’da onay almış yeni ilaçların yüzde 79’una erişemediğini belirtip fiyat siyasetini yine düzenlemeye çağırmıştı.
Aykanat, bu yıl bir istisna ile ilaç fiyatlarının yılda iki defa artırım alma sebebini şöyle kıymetlendiriyor:
“Yerli bir firmalar bile olsa ham unsurunu yurtdışından ithalat kaynaklı aldığı için, Euro dengesizliğinden ötürü maalesef zorlandı.
“Piyasadaki ilaç yokları 1000’lere çıkmaya başlamıştı, ithal eserlerin çabucak hemen hiçbiri gelmemeye başladı. Bu sebeple Sıhhat Bakanlığı orta bir artırım verdi lakin Türkiye’deki enflasyonla birlikte esasen bu maliyetlerin karşılanabilir bir yanı kalmadı.
“Yüzde 25’ten ötürü gelen kimi eserler var lakin kur yükseldiği sürece daha fazla ilaç yokluğu yaşamaya devam edeceğiz. Şu an çözümlenmiş bir şey yok. O yüzden ilaç yokları hala devam ediyor.”
Getty ImagesİLAÇ FİYATLARI ARTTIKÇA ECZANELERİN KÂRI ARTIYOR MU?
Kamuoyunda tartışılanın tersine, ilaç fiyatlarına gelen artırım direkt eczanelerin kârlılığını artıran bir tesire sahip değil.
Eczanelerin kârlılığını, devletin o ilaç için eczaneye ödediği yüzdelik hisse belirliyor. İlacın fiyatı yükseldikçe, devletin eczaneye ödediği hisse oransal olarak azalıyor.
Eczacı Topal, şöyle açıklıyor:
“Fiyatı 100-200 lira ortasındaki bir ilaçtan örnek verelim. Bizim bu ilaçtaki kârımız yüzde 18. Bu ilacın fiyatı zamlanıp 200 lirayı geçtiğinde, bu ilacın bizim için kârı yüzde 13’e düşüyor. İlaçlara artırım geldikçe bizim kâr oranımız düşüyor.”
Güncel düzenlemeyle birlikte devlet; 0-10 TL ortası ilaçlar için yüzde 28, 10-50 TL ortası ilaçlar için yüzde 28, 50-100 TL ortası ilaçlar için yüzde 28, 100-200 TL ortasında ilaçlar için %18 ve 200 TL üstündeki ilaçlar için eczanelere yüzde 13 fiyat ödüyor.
Peki, Türkiye’de yıllar içerisinde enflasyonla birlikte 10 liradan daha ucuz ilaç kaldı mı?
Özcan, piyasada 6500’e yakın ilaç olduğunu fakat 0-10 TL ortasındaki ilaç sayısının 100’ü geçmediğini kaydediyor.
BBC Türkçe’ye konuşan eczacılar, 200 TL’nin altındaki ilaç sayısının bile epeyce düşük olduğunu ve bu sebeple yüzde 28’lik baremlerin pratikte bir tesirinin kalmadığını söylüyor.
Özcan, “O fiyatlarda artık ilaç kalmadı. Bu fiyatlardaki yüzde 25’lik devlet ödemesini değil yüzde 28, yüzde 50 bile çıkarsanız bir manası yok, zira zati o fiyatta ilaç yok” diyor.
Dolayısıyla eczacılar, 2009 yılından bu yana değişmeyen TL bazındaki baremlerin, 13 yıllık enflasyon bazında düzenlenmesini talep ediyor.
Eczacı Elif Topal, “Eczacıların istediği şey ilaç fiyatlarının zamlanması değil, TL baremlerin güncellenmesiydi. 10 liraya ilaç kalmadığı için, o baremde artırılan eczane hissesinin da bir manası kalmadı” diyor.
Topal, TL baremleri son 13 yıldır her yıl TÜFE oranında güncellenmiş olsaydı, bugün eczanelere ödenen hisselerde “100 TL ve üstü” ilaçlar yerine 659 TL, “200 TL ve üstü ilaçlar” yerine ise 1.319 TL ilaçların baz alınması gerekeceğini söylüyor.
“HER İKİ ECZANEDEN BİRİ KAPANMA NOKTASINA GELDİ”
Türk Eczacıları Birliği’nin (TEB) 2019 yılında yayımladığı “Eczanelerde Ekonomik ve Finansal Durum Araştırması” raporuna nazaran, eczanelerin yüzde 78’i bankalardan kredi kullanıyor.
Eczaneler ortasında bir krediyi diğer bir krediyle kapatma oranı ise yüzde 48’i buluyor.
Aykanat ise ilaca yapılan son artırımlarla birlikte eczane kârlılığının yeterlice düştüğünü, maliyetlerinin en az yüzde 80-90 arttığını ve iki çalışanının işten ayrıldığını söylüyor:
“Bugün gözlerimiz yaşlı bir halde bir elemanımızı memleketine göndermek zorunda kaldık. Daha evvel hiç yaşamadığımız bir kriz devrindeyiz.
“İstanbul’da 8500 TL’ye iki çocuğuyla geçinemiyordu, nasıl geçinecek ki? Kiralar yüksek, boğuşup duruyoruz. Ben de daha fazla veremezdim, keşke verebilsem.”
Aykanat, “Şu an eczacılar yalnızca bu seneyi atlatabilmek için çalışıyor. Para kazanayım ya da kenara bir şey koyayım diyemiyoruz” diyor.
Zonguldak’taki eczanesini 2014 yılında açan Topal ise güncellenmeyen baremler sebebiyle daima gelir kaybı yaşadığını ve enflasyonla birlikte bunun başa çıkılmaz bir hale geldiğini söylüyor:
“Devlete sattığımız medikal gerecin parasını 26 ay sonra aldık. O süreçte ayakta kalabilmek için daima bankalardan kredi çektik, borç ödedik. Biz batmak üzereyken ödemeleri yaptılar ve o halde borcumuzu bitirdik.
“İlaç artırımı bizi hiç ilgilendirmeyen bir mevzu. O, endüstriyi yani ilaç üretenleri ilgilendiren bir husus. Bizi ilgilendiren tek kısım, ilaçların baremleri. Biz insanların cebinden daha fazla çıksın, halkımız daha fazla ilaç farkı ödesin demiyoruz.
“O fiyat farkları devletin ilaç siyasetinden kaynaklanıyor. Devletin endüstriye ödediği kısmın azlığından kaynaklanıyor. Ben hastadan 150 lira fiyat farkı alıyorum diye, o 150 lirayı cebime atmıyorum.”
Özcan, şu anda Türkiye’de her iki eczaneden birinin kapanma tehlikesi olduğunu söylüyor:
“Yapılmayan iyileştirmeler ekonomik manada bizi engelliyor. Artık pek çok eczacı borç sarmalında. Kredi üzerine kredi alarak ayakta kalmaya çalışıyor.
“Ekonomik iyileştirmeler olmadan nitekim ayakta kalma bahtımız yok zira bu 13 yıllık bir sorun. 13 yıldır güncellenmemiş sayılarla bu ülkede hiçbir eczacının ayakta kalabilme talihi olağan ki yok.”
SAĞLIK BAKANLIĞI NE DİYOR?
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 28 Temmuz’da Twitter hesabından yaptığı açıklamayla TEB lideri ve üyeleriyle görüştüğünü belirterek üç karar aldıklarını duyurmuştu.
Koca; eczane ve ecza depolarında bulunması gereken ilaç listesinin güncellenmesini, pandemi nedeniyle eczanelerde İTS (İlaç Takip Sistemi) kayıtlarında meydana gelmiş olan uyumsuzluklara ait düzenleme çalışmaları yapılmasını ve yeni ilaç stok idaresinin daha aktif bir biçimde yapılması sağlanarak ilaç tedarikindeki problemlerin minimuma indirilmesini kararlaştırdıklarını açıklamıştı.
Eczacılar ise her sene fiyat güncellemesi sürecinde yaşanan ilaç sorununun, artık tüm yıla yayılan “kronik” bir hal almasından telaş ediyor.